φυσικη ιστορια
Κυριακή, Νοεμβρίου 18, 2007
Νοεμβρης...
18 Νοεμβριου...νωρις το θυμηθηκα αλλα θα γραψω για το μηνα αυτο που μας φερνει ακομα πιο κοντα στα Χριστουγεννα...εχουμε και λεμε λοιπον...
Ο Νοέμβριος ονομάζεται από τον λαό και «Σποριάς», επειδή είναι κυρίως ο μήνας της σποράς των δημητριακών και των οσπρίων. Τον ονομάζουν όμως και «Μεσοσπορίτη», επειδή οι αγρότες σε πολλές περιοχές της πατρίδας μας βρίσκονται στη μέση της σποράς, με σπαρμένα τα μισά χωράφια τους, έχοντας αρχίσει από τον Οκτώβριο-που και αυτός ονομάζεται Σποριάς.
Άλλα ονόματα για το Νοέμβριο είναι και τα: «Βροχάρης» (για τις βροχές του), «Ανακατωμένος» (για τις ακατάστατες καιρικές συνθήκες του, αλλά και «Χαμένος» (από το χάσιμο της μέρας, μιας και είναι σε διάρκεια από τις μικρότερες του έτους, ενώ οι νύχτες του από τις μεγαλύτερες).
Στη διάρκειά του το κρύο στον τόπο μας αρχίζει να δυναμώνει. Αυτή τη μεταβολή του τη «μηνάει» ο Άγιος Μηνάς, που γιορτάζει στις 11 Νοεμβρίου. Το κρύο δυναμώνει περισσότερο του Αγίου Φιλίππου (14 Νοεμβρίου) και τελικά «αντρειεύει» του Αγίου Ανδρέα (30 Νοεμβρίου). «Του Αϊ-Ντριός, αντρειεύει το κρύο», λέει ο λαός.
Το πρώτο 15θήμερο του Νοεμβρίου, η δύση της Πούλιας (Οι Πλειάδες) σηματοδοτεί την ορμητική έλευση του χειμώνα και προειδοποιεί τους αγρότες για το τέλος της σποράς, και από την άλλη πλευρά τους κτηνοτρόφους να κατεβούν με τα κοπάδια τους πιο χαμηλά, στα χειμαδιά τους, για να ξεχειμωνιάσουν. Επίσης με βάση την Πούλια ο λαός προσδιόριζε την ώρα κατά τη διάρκεια της νύχτας και έτσι κανόνιζε τις δουλειές του. Ήταν το «νυχτερινό του ρολόι».
«στις δεκαφτά ή στις δεκοχτώ πέφτει η Πούλια στο γιαλό και πίσω παραγγέλνει: Μηδέ στανίτσα στα βουνά, μήτε γιωργός στους κάμπους», λέει μια παροιμία του λαού.
Μερικές ακόμα λαϊκές ονομασίες του Νοέμβρη είναι: «Σκιγιάτης» (από τη σκιά, τη νύχτα), «Κρασομηνάς» (επειδή ανοίγουν τα καινούρια κρασία), Αϊ- Ταξιάρχης ή Αρχαγγελίτης ή Αϊ-Στράτης και Αϊ-Στρατηγός, επειδή γιορτάζουν οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ. Τέλος Αγιομηνάς, Φιλιππιάτης και Αντριάς.
Ο Νοέμβριος είναι ο μήνας όπου αρχίζει και η συγκομιδή της ελιάς, του ευλογημένου αυτού δέντρου και καρπού. Είναι μια κοπιαστική και απαιτητική αγροτική δουλειά. Παρόλα αυτά, όμως, καταλήγει σε ένα μεγάλο πανηγύρι και γιορτή χαράς για τους αγρότες, γιατί οι ελαιώνες γεμίζουν με κόσμο, άντρες, γυναίκες, νέους και παιδία. Όλοι μαζί, πολλές φορές με τραγούδι, συλλέγουν τον πολύτιμο καρπό. Στο τέλος θα ανταμειφθούν για τους κόπους τους με το υγρό χρυσάφι, το λάδι. Με αυτό θα τραφούν, θα ζήσουν, γιατί αυτό αποτελεί τη βάση της διατροφής, αλλά και της οικονομίας του τόπου μας. Με το πρώτο λάδι θα φτιαχτούν και οι πρώτες τηγανίτες και τηγανόψωμα, για το καλό του χρόνου….
Μέχρι τις μέρες μας, στα oρεινά τhς Eλλάδος, οι αγρότες «κάνουν ταμα» στον Αγιο Μηνα για να προστατεύει τα κοπάδια τους. Και οπως οι πρόγονοί τους, λιτανεύουν την εικόνα του Αγίου Μηνα στα χωράφια τραγουδωντας και χορεύοντας.Μάλιστα ράβουν ενα κομμάτι δέρμα προβάτου «για να κλείσει το στόμα του πεινασμένου λύκου».
Αρχιζει η περίοδος τού Σαρανταημέρου (δηλαδή) τής νηστείας των Χριστουγέννων) στις 15 Νοεμβρίου και τελειώνει στις 24 Δεκεμβρίου, παραμονή των Χριστουγέννων. Είναι περίοδος νηστείας, όχι όμως αυστηρής, όπως τής Μ. Τεσσαρακοστής .
-Στις 14 Νοεμβριου,του Αγιου Φιλιππου,του προστατη των ζευγολατων
- Από τις 15 ως τις 20 Νοεμβρίου τρώγονται μόνο λαδερά (εκτός Τετάρτης και Παρασκευής, οπότε, κανονικά, νηστεύεται και το λάδι). Στις 21 Νοεμβρίου, γιορτή των Εσοδειών τής Θεοτόκου, τρώγεται ψάρι. Σε όλη την περίοδο τού Σαρανταημέρου νηστεύεται το κρέας, το γάλα, τα αυγά και τα ζωικά λίπη γενικώς ενώ από την ημέρα των Χριστουγέννων μέχρι την παραμονή των Θεοφανείων τρώγονται τα πάντα.
Οι τελετές κορυφώνονται στις 21 Νοεμβρίου. Σε πολλά χωριά οι πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία βρασμένο σιτάρι ή αλλους σπόρους και ο ιερεας διαβάζει ευχή «στην Παναγιά την Αποσπορίτισσα» (τώρα πού εχουν τελειώσει τα οργώματα και η σπορά)για πλούσια σοδιά.
Πολυσπόρια: Τάφκιαναμ τσ πολυσπουρίτσας. Στη γιορτή της Παναγίας. Πάειναμ΄ κι σνεκκλησιά να τα διαβάσει ου παπάς. Έβαναμ στου κακάβ σιτάρ, καλαμπόκι, φασούλια, φακές, χαρόνια, κ΄κιά κι έβραζαν τ΄ νύχτα. Μιτά στραγγίζαμ του νερό κι προυί προυί έτρεχαμ στ΄ γκοντινή βρύση να ρίξουμ πολυσπόρια. Του είχαμε έθιμο. Ήταν καλά έλεγαμ να ρίξουμ πρώτ΄ πουλυσπόρια στ΄ βρύση. Του προυί πάειναμ ένα πιάτο πουλυσπόρια στην εκκλησία. Έβαναμ μέσα ζάχαρ κι σπυριά από ρόιδο.
http://www.perista.net/village_part2_I.htm
Yλικά:
Mισό κιλό σιτάρι και από: 1 φλιτζανάκι του καφέ ρύζι, φακή, ρεβίθια, φασόλια λευκά μαυρομάτικα, κουκιά φάβα, καλαμπόκι και 1 φλιτζάνι λάδι.
Τρόπος παρασκευής:1. Mουσκεύετε από το προηγούμενο βράδυ το σιτάρι και όλα τα σκληρά όσπρια χωριστά.
Tην επομένη τα πλένετε.
2. Bάζετε το σιτάρι να βράσει και μετά από 20 λεπτά προσθέτετε τα όσπρια.
3. Pίχνετε λίγο αλάτι και τ΄ αφήνετε να σιγοβράσουν.
4. Aνακατεύετε και προσθέτετε νερό, αν χρειαστεί.
5. Όταν πια θα τσιμπιούνται τα όσπρια, ρίχνετε το ρύζι και το λάδι και βράζετε για ένα τέταρτο της ώρας.
Σερβίρεται ζεστό.
Στην Κοζάνη,ολος ο κόσμος νήστευε, μικροί και μεγάλοι, περισσότερο πιστά βέβαια οι γυναίκες και μάλιστα οι περισσότερο ηλικιωμένες. Η νηστεία των Χριστουγέννων δεν είχε την αυστηρότητα της αντίστοιχης του Πάσχα, «ήταν χαρούμιν΄ νηστεία», όπως χαρακτηριστικά την περιέγραψε μια παλιά Κοζανίτισσα, και η κατάλυσή της δεν ήταν τόσο απαράδεκτη κοινωνικά. Από λάδι και κρασί καταλύονταν κάθε Σάββατο και Κυριακή, ενώ τις μεγάλες γιορτές και κυρίως του Αγίου Νικολάου από ψάρι και γαλακτοκομικά. Της Αγίας Βαρβάρας όμως, προστάτιδας των παιδιών κατά της ευλογιάς, δεν έτρωγαν ούτε λάδι, όποια μέρα και να έπεφτε οι νοικοκυρές με θαυμαστή ευρηματικότητα είχαν επινοήσει μια ολόκληρη σειρά από «ανάρτα» εδέσματα, που ξεκινούσαν από περίπλοκα και μπελαλίδικα πιάτα όπως τα γιαπράκια με ρύζι κι έφταναν μέχρι τις ταπεινές «ραντστές», ένα είδος αυτοσχέδιου τραχανά με σκέτο αλεύρι. Εκεί ανάμεσα παρατάσσονταν ένα σωρό νηστίσιμα φαγητά με βάση τα όσπρια και τα χορταρικά.
Δεν έλειπαν και γλυκά με βάση κυρίως το πετιμέζι, όπως π.χ. μπομπότες με πετιμέζι, αλλά και το ζυμάρι, όπως π.χ. «του Χριστού τα σπάργανα», αλάδωτες τηγανότουρτες δηλαδή, που τις συνόδευαν πάλι με πετιμέζι και καρύδια.
Υπήρχε πάντα βέβαια και μια διαρκής παρακαταθήκη πρόχειρων γλυκών του κουταλιού, π.χ. κυδωνάτο, που ικανοποιούσαν την ανάγκη των ανθρώπων να γλυκαίνονται τις δύσκολες μέρες της νηστείας.
Του Αϊ-Φίλιππα έβαζαν την αρμιά. Αγόραζαν καμιά εικοσαριά κατά προτίμηση Βαντσιώτκα, (από το χωριό Βάντσα) διαλεγμένα προσεκτικά να είναι άσπρα και σφιχτά, αφαιρούσαν μέρος του κοτσανιού (τζούφου) και γέμιζαν το κενό με χοντρό αλάτι, περίπου μια χούφτα για κάθε λάχανο. Στη συνέχεια τα τοποθετούσαν σε ειδικό καδί με βρυσούλα στο κάτω μέρος («κουφουτύλ΄») και πρόσθεταν αρκετό νερό ώστε να σκεπάζονται όλα. Για να έχει η αρμιά καλύτερο χρώμα, πολλοί έριχναν και μια χούφτα ρεβίθια μέσα. Τα λάχανα έπρεπε να καλύπτονται εντελώς από το υγρό αυτό («αρμόζμου»), γι'αυτό και τα πατούσαν εσωτερικά με ένα πλέγμα από κληματόβεργες (κληματσίδις), που ονομαζόταν «λισιά», κι από πάνω έβαζαν μια λεία πέτρα («στούμπουν») για περισσότερο βάρος. Κάθε βδομάδα σχεδόν «έσερναν» την αρμιά, άνοιγαν δηλαδή τη βρυσούλα, τραβούσαν μια ποσότητα αρμόζμου από κάτω και την έριχναν ξανά από πάνω, ώστε να ανακατεύεται και να «γίνει», χωρίς να γλιτσιάσει. Σήμερα που δεν υπάρχουν τέτοια καδιά και η αρμιά μπαίνει σε πλαστικό δοχείο και οι περισσότεροι την ανακατεύουν φυσώντας τον αρμόζμου με καλαμάκι ή βγάζουν τα λάχανα, αδειάζουν το ζουμί από το δοχείο, μετά τοποθετούν πάλι τα λάχανα στη θέση τους και τα περιχύνουν με το ζουμί.
Στις 21 του μηνα γιορταζουν οι ανυπαντρες Μαριες.Στις 25 ειναι της Αγιας Αικατερινης,στις 26 του Αγιου Στυλιανου,προστατη των βρεφων.
Ο Άγιος Στυλιανός ειίναι ο «στύλος» και προστάτης της υγείας των παιδιών και ιδιαίτερα των αρρώστων. Για αυτό και βαφτίζονται αρκετά αδύναμα παιδιά με το όνομα αυτό, «για να στυλωθούν». Επίσης τη μέρα αυτή προσφέρονται πολυσπόρια για να ζήσουν τα παιδιά (Βώλακας Δράμας)
Στις 30 του μηνα γιορταζει ο Αγιος Αντρεας,«Αντρειεύει ο καιρός» και γι’ αυτό μοιράζονται πολυσπόρια, για να αντρειέψουν και τα σπαρτά!!
Σε άλλες περιοχές φτιάχνουν τηγανίτες (λαγγίτες) και σταυρώνουν με το ζυμάρι τα αμπάρια και τις αποθήκες, για να μην αδειάσουν και για να είναι οι άντρες γεροί και δυνατοί. (Βόιο Κοζάνης). Ονομάζεται από το έθιμο αυτό και «Τρυποτηγανίτης», επειδή φτιάχνουν τις τηγανίτες για να μην τρυπήσει το τηγάνι
Ψωνιζουμε αβοκάντο, αγγούρι, άνηθο, αντίδι, αρακά, καρότο, κουνουπίδι, λάχανα, λαχανάκια Βρυξελλών, μαϊντανό, μαρούλι, μπρόκολο, παντζάρι, πατάτα, πράσο, ραδίκια, ράπα, σέλινα, σέσκουλο, σπανάκι και φινόκιο. Ολα αυτά «αρτυμένα» με μπόλικο λεμόνι. Αλλά και ακτινίδια, λωτούς, μανταρίνια και πορτοκάλια.
posted by Εύα at 3:04 μ.μ.
0 Comments:
Δημοσίευση σχολίου
<< Home