φυσικη ιστορια
Κυριακή, Φεβρουαρίου 22, 2009
καθαρα δευτερα...
Η Καθαρη Δευτερα ειναι η συνεχεια της Αποκριας.Εχουμε λοιπον πληθωρα δρωμενων που σκοπο εχουν την ευετηρια.
Ενα απο αυτα-αγνωστο σε μενα- ηταν κι ο Καλογερος.Δρωμενο της Θρακης που γινοταν την Καθαρη δευτερα.Δυο καλογεροι που εκλεγονταν καθε 4 χρονια απο τους εγγαμους,η μπαμπω με το 7μηνιτικο παιδι της,δυο κοριτσια ή νυφες(αγαμοι νεοι),δυο κατσιβελοι και δυο χωροφυλακες ειναι τα προσωπα.Οι καλογεροι μεταμφιεσμενοι με δερματα ζωων και προσωπιδες απο δερματα οι οποιοι φερουν κουδουνια και δοξαρι(τοξο).
Οι κατσιβελοι κατασκευαζουν υνι,συμβολο της γονιμοτητας της γης.
Γινεται λοιπον εικονικη αροση με ανθρωπους ζεμενους κι οχι ζωα.
Ο ενας καλογερος ξαφνικα θελει να νυμφευθει και βρισκει τη νυφη.Ο αλλος καλογερος-κουμπαρος τον σκοτωνει κι η νυφη θρηνει.Καποια στιγμη,ο νεκρος ανασταινεται.Ο δαιμονας της φυσης φονευεται σε ακμαια ηλικια για να μην πεθανει απο γεροντικο μαρασμο και στη συνεχεια ανασταινεται.
Το τελευταιο μερος ειναι τελετουργικη αροση μπροστα στην εκκλησια με καινουργιο αλετρι και ζυγο και επισης εικονικη σπορα.
Ολες αυτες οι παραστασεις παραπεμπουν στα εξ αμαξης των αρχαιων αθηναιων,στα κατ'αγρους διονυσια,στους χοας και τα ληναια.
Αναλογα δρωμενα ειχαμε και σε αλλες περιοχες οπως το Ζαφειρη στην Ηπειρο,τους Μαηδες στο Πηλιο αργοτερα,το Μπεη,τον Κιοπεκμπεη,τους Πιτταραδες,την ΚΟρελλα στη Σκυρο,το θανατο-κηδεια του Καρναβαλου,το βλαχικο γαμο στη Θηβα,το καρναβαλι του Σοχου,τη Σουσα στη Μυτιληνη κ.α.
Η Καθαρη Δευτερα ειναι η πρωτη μερα της Μεγαλης Σαρακοστης.Συνεπως,αυτη τη μερα δεν καταναλωνονται τα υπολοιπα της Τυρινης γιατι καθαριζονται ακομα και τα πιατικα.Η εννοια της αλλαγης τονιζεται και με την εξοδο στη φυση οπου καταναλωνονται νηστισιμα φαγητα και αζυμο ψωμι,η λαγανα,χωρις προζυμι δλδ.
Στον Τυρναβο,γνωστο ειναι πια οτι μαγειρευεται το μπουρανι,μια χορτοσουπα αλαδωτη απο σπανακι,ρυζι και λιγο ξυδι και τραγουδιουνται ασεμνα αποκριατικα τραγουδια.
Ουσιαστικα ειναι μια αποπειρα να παραταθει η Αποκρια παρα να υποδεχτουμε την αυστηρη Σαρακοστη που ερχεται.
Παλιοτερα βεβαια τα εδεσματα ηταν λιγο πιο λιτα π.χ. ταραμας,χαλβας,κρεμμυδια φρεσκα,ραπανακια και θαλασσινα που τα μαζευαν επιτοπου σε καποιες περιοχες και τα εβραζαν αλαδωτα.
Ετσι ειχαν νοημα τα οσα λεγονταν αποχαιρετωντας τον καρναβαλο...
"Εμεις ετουτον κλαιομεν ,εμας ποιος θα μας κλαψει,οπου το σκορδοκρεμμυδο τ'αντερα θα μας καψει(κρητη)"
"Ο λαζανας ψυχομαχει κι ο μακαρουνης κλαιει κι ο κρομμυδος σουσουραδει απανω στο τραπεζι"
και μερικα σκωπτικα τραγουδια απο αυτα που τραγουδουσε κι η γιαγια μου μαζι με τις αδερφες,νυφαδες και κουνιαδες της οταν μαζευονταν στο σπιτι για να γιορτασουν τα κουλουμα ολοι μαζι.
Το μουνί το λένε Γιώτα
και τον πούτσο Παναγιώτα.
Και τον πούτσο Παναγιώτα
κι όποιον θέλεις σύρε ρώτα.
Κι όποιον θέλεις σύρε ρώτα,
το κεφάλι μπαίνει πρώτα.
Το κεφάλι μπαίνει πρώτα
και τ' αρχιδια κλείν' την πόρτα.
----------------------------------
Ένα μουνί παινεύτηκε
σ' ανατολή και δύση
πως δεν ευρέθη πούτσαρος
να πάει να το γαμήσει
Κι ο πούτσος μου που τ' άκουσε
πολύ του κακοφάνη
βάζει στ' αρχίδια του φτερά
και τρέχει και το φτάνει
Βρε συ, βρε συ παλιόμουνο
τι έχεις και παινιέσαι;
στον κόσμο που γεννήθηκες
πρέπει για να γαμιέσαι
----------------------
Και μερικα απο την Κοζανη
Στης Ακρίβειας Τουν Κιρό
Στης ακρίβειας του κιρό
χάλιψα να παντριφτώ
πήρα σβάρνα τα χουριά
Σπούρτα , Βάντσα, Κισαριά.
Βρήκα μια χουντρή γυναίκα
που ’τρουγιν όσου για δέκα.
Δέκα φούρνοι παξιμάδι
γιόμα, βράδυ δεν τη φτάνουν.
Κι τ’ Διφτέρα τ’ χαραή
προυβατίνα μ’ ένα αρνί.
Κι σαν πάει να κατουρήσει
μύλους να ’ταν θα γυρίσει
κι σαν πάει για να κλάσει
πύργους να ’ταν θα χαλάσει.
-------------------------------------------------
Γέρασα Κι Δεν Μπουρώ
Γέρασα κι δεν μπουρώ
τα τραγούδια μου να πω.
Γλεπου νιες κι είμι ζηλιάρης
είμι κι παραπουνιάρης.
Σώπα πάππου μου μην κλαις
θα γιράσουνι κι αυτές
κι θα γίνουνι γριές.
Κι ου πάππους μι τη μπάμπου
έπισαν για να πλαγιάσουν
κι χατήρ΄ να μη χαλάσουν.
Μώρι πάππου μ τι ’ν’ αυτά
μην ξυπνήσουμι τ’ φαμπλιά
κι πάρ΄ χαμπάρ΄ η γείτουνιά.
----------------------------
Κλουσαρά
Έβαλα μια κλουσαρά
μι σαρανταπέντι αβγά
το ’να βγήκιν κλο-κλο-κλο
τ’ άλλου βγήκιν ξιου-ξιου-ξιου.
Βγήκιν κι ένας πιτεινός
πάει στουν πέρα μαχαλά
να ξυπνάει την παπαδιά.
Παπαδιά πού πάει παπάς;
Πάει στου μύλου ου κιρατάς.
Παπαδιά που πάει παπάς;
Πλάκουνι κι μη ρουτάς.
Ενα απο αυτα-αγνωστο σε μενα- ηταν κι ο Καλογερος.Δρωμενο της Θρακης που γινοταν την Καθαρη δευτερα.Δυο καλογεροι που εκλεγονταν καθε 4 χρονια απο τους εγγαμους,η μπαμπω με το 7μηνιτικο παιδι της,δυο κοριτσια ή νυφες(αγαμοι νεοι),δυο κατσιβελοι και δυο χωροφυλακες ειναι τα προσωπα.Οι καλογεροι μεταμφιεσμενοι με δερματα ζωων και προσωπιδες απο δερματα οι οποιοι φερουν κουδουνια και δοξαρι(τοξο).
Οι κατσιβελοι κατασκευαζουν υνι,συμβολο της γονιμοτητας της γης.
Γινεται λοιπον εικονικη αροση με ανθρωπους ζεμενους κι οχι ζωα.
Ο ενας καλογερος ξαφνικα θελει να νυμφευθει και βρισκει τη νυφη.Ο αλλος καλογερος-κουμπαρος τον σκοτωνει κι η νυφη θρηνει.Καποια στιγμη,ο νεκρος ανασταινεται.Ο δαιμονας της φυσης φονευεται σε ακμαια ηλικια για να μην πεθανει απο γεροντικο μαρασμο και στη συνεχεια ανασταινεται.
Το τελευταιο μερος ειναι τελετουργικη αροση μπροστα στην εκκλησια με καινουργιο αλετρι και ζυγο και επισης εικονικη σπορα.
Ολες αυτες οι παραστασεις παραπεμπουν στα εξ αμαξης των αρχαιων αθηναιων,στα κατ'αγρους διονυσια,στους χοας και τα ληναια.
Αναλογα δρωμενα ειχαμε και σε αλλες περιοχες οπως το Ζαφειρη στην Ηπειρο,τους Μαηδες στο Πηλιο αργοτερα,το Μπεη,τον Κιοπεκμπεη,τους Πιτταραδες,την ΚΟρελλα στη Σκυρο,το θανατο-κηδεια του Καρναβαλου,το βλαχικο γαμο στη Θηβα,το καρναβαλι του Σοχου,τη Σουσα στη Μυτιληνη κ.α.
Η Καθαρη Δευτερα ειναι η πρωτη μερα της Μεγαλης Σαρακοστης.Συνεπως,αυτη τη μερα δεν καταναλωνονται τα υπολοιπα της Τυρινης γιατι καθαριζονται ακομα και τα πιατικα.Η εννοια της αλλαγης τονιζεται και με την εξοδο στη φυση οπου καταναλωνονται νηστισιμα φαγητα και αζυμο ψωμι,η λαγανα,χωρις προζυμι δλδ.
Στον Τυρναβο,γνωστο ειναι πια οτι μαγειρευεται το μπουρανι,μια χορτοσουπα αλαδωτη απο σπανακι,ρυζι και λιγο ξυδι και τραγουδιουνται ασεμνα αποκριατικα τραγουδια.
Ουσιαστικα ειναι μια αποπειρα να παραταθει η Αποκρια παρα να υποδεχτουμε την αυστηρη Σαρακοστη που ερχεται.
Παλιοτερα βεβαια τα εδεσματα ηταν λιγο πιο λιτα π.χ. ταραμας,χαλβας,κρεμμυδια φρεσκα,ραπανακια και θαλασσινα που τα μαζευαν επιτοπου σε καποιες περιοχες και τα εβραζαν αλαδωτα.
Ετσι ειχαν νοημα τα οσα λεγονταν αποχαιρετωντας τον καρναβαλο...
"Εμεις ετουτον κλαιομεν ,εμας ποιος θα μας κλαψει,οπου το σκορδοκρεμμυδο τ'αντερα θα μας καψει(κρητη)"
"Ο λαζανας ψυχομαχει κι ο μακαρουνης κλαιει κι ο κρομμυδος σουσουραδει απανω στο τραπεζι"
και μερικα σκωπτικα τραγουδια απο αυτα που τραγουδουσε κι η γιαγια μου μαζι με τις αδερφες,νυφαδες και κουνιαδες της οταν μαζευονταν στο σπιτι για να γιορτασουν τα κουλουμα ολοι μαζι.
Το μουνί το λένε Γιώτα
και τον πούτσο Παναγιώτα.
Και τον πούτσο Παναγιώτα
κι όποιον θέλεις σύρε ρώτα.
Κι όποιον θέλεις σύρε ρώτα,
το κεφάλι μπαίνει πρώτα.
Το κεφάλι μπαίνει πρώτα
και τ' αρχιδια κλείν' την πόρτα.
----------------------------------
Ένα μουνί παινεύτηκε
σ' ανατολή και δύση
πως δεν ευρέθη πούτσαρος
να πάει να το γαμήσει
Κι ο πούτσος μου που τ' άκουσε
πολύ του κακοφάνη
βάζει στ' αρχίδια του φτερά
και τρέχει και το φτάνει
Βρε συ, βρε συ παλιόμουνο
τι έχεις και παινιέσαι;
στον κόσμο που γεννήθηκες
πρέπει για να γαμιέσαι
----------------------
Και μερικα απο την Κοζανη
Στης Ακρίβειας Τουν Κιρό
Στης ακρίβειας του κιρό
χάλιψα να παντριφτώ
πήρα σβάρνα τα χουριά
Σπούρτα , Βάντσα, Κισαριά.
Βρήκα μια χουντρή γυναίκα
που ’τρουγιν όσου για δέκα.
Δέκα φούρνοι παξιμάδι
γιόμα, βράδυ δεν τη φτάνουν.
Κι τ’ Διφτέρα τ’ χαραή
προυβατίνα μ’ ένα αρνί.
Κι σαν πάει να κατουρήσει
μύλους να ’ταν θα γυρίσει
κι σαν πάει για να κλάσει
πύργους να ’ταν θα χαλάσει.
-------------------------------------------------
Γέρασα Κι Δεν Μπουρώ
Γέρασα κι δεν μπουρώ
τα τραγούδια μου να πω.
Γλεπου νιες κι είμι ζηλιάρης
είμι κι παραπουνιάρης.
Σώπα πάππου μου μην κλαις
θα γιράσουνι κι αυτές
κι θα γίνουνι γριές.
Κι ου πάππους μι τη μπάμπου
έπισαν για να πλαγιάσουν
κι χατήρ΄ να μη χαλάσουν.
Μώρι πάππου μ τι ’ν’ αυτά
μην ξυπνήσουμι τ’ φαμπλιά
κι πάρ΄ χαμπάρ΄ η γείτουνιά.
----------------------------
Κλουσαρά
Έβαλα μια κλουσαρά
μι σαρανταπέντι αβγά
το ’να βγήκιν κλο-κλο-κλο
τ’ άλλου βγήκιν ξιου-ξιου-ξιου.
Βγήκιν κι ένας πιτεινός
πάει στουν πέρα μαχαλά
να ξυπνάει την παπαδιά.
Παπαδιά πού πάει παπάς;
Πάει στου μύλου ου κιρατάς.
Παπαδιά που πάει παπάς;
Πλάκουνι κι μη ρουτάς.
posted by Εύα at 10:25 μ.μ.
4 Comments:
Εύα,γεια σου!
Είδα από χθες βράδυ την ανάρτηση,αλλά πάνω που έγραφα το σχόλιο... κόπηκε το ρεύμα,λόγω χιονιού.
Πολύ όμορφες πληροφορίες και τα αποκριάτικα επίσης-κι εδώ καρναβάλι με άσεμνα τραγούδια έχουν.Πολύ προχωρημένη η γιαγιά!
Καλή εβδομάδα!
καλη βδομαδα και σε σενα Ελενη μου!Οι Αποκριες ηταν μια ευκαιρια για ενα ελαφρυ...ξεσαλωμα γιατι τον παλιο εκεινο τον καιρο οπως ξερεις...
Ελπιζω να μη σας ταλαιπωρησει πολυ το χιονι.
μπράβο ευακι και παλι
το ολο αφιερωμα που κανεις μου θυμιζει Αριστοφανικο σκηνικο
μασκες αναπαραστασεις αθυροστομα προκειμενου να εκφραστει το κοινο ή το καταπιεσμενο αισθημα
καλες αποκριες
Θυμάστε τη μήνυση κατά της Δόμνας Σαμίου γι' αυτά τα τραγούδια; Θα μηνύουμε την παράδοση σε λίγο!
Δημοσίευση σχολίου
<< Home